Kalkınma Ajanslarının denizciliğe katkısı konusuna geçmeden önce ajanslarla ilgili genel bir bilgi vermek faydalı olacaktır. Ülkemizde kuruluşları 5449 sayılı “Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu Ve Görevleri Hakkında Kanuna” dayanan Kalkınma Ajansları, başta eski ve yeni AB üyesi ülkeler ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) olmak üzere birçok gelişmiş ülkede bölgesel ve yerel kalkınmanın en önemli kurumları arasında yer almaktadır. Ajanslar, İngiltere başta olmak üzere çok sayıda ülkede, farklı yapı ve statülerde, çeşitli işlevler için kurulmuş olup, 1950’li yıllardan bu yana hizmet vermektedirler. Bölgesel gelişme ve bölge planlama anlayışının köklü değişikliklere uğradığı 1980’li ve 1990’lı yıllarda ajanslar daha da yaygın hale gelmiş ve bölgesel gelişme çabalarının odağında yer alan kurumsal nitelik ve kapasiteleriyle, özellikle Avrupa’da AB yapısal fonlarının da desteğiyle bazı bölgelerin geliştirilmesinde asli rol üstlenmişlerdir. Günümüzde Avrupa ülkelerinde kendi bölgelerinin kalkınması amacıyla ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren farklı nitelik, yapı ve statüde 200’ü aşkın kalkınma ajansı bulunmaktadır. Bunların büyük bir kısmının ise Brüksel gibi önemli dış merkezlerde temsilcilikleri vardır. Ayrıca, Avrupa genelinde “Avrupa Bölgesel Kalkınma Ajansları Birliği (European Association of Regional Development Agencies- EURADA)” adı altında örgütlenmiş, 150 üyeye sahip bir de üst kuruluşları bulunmaktadır².
5449 Sayılı Kanun Gereğince Kurulan Kalkınma Ajanslarının Amacı
Kalkınma Ajanslarının amacı Kanunda:
Kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, Kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma planı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak şeklinde belirlenmiştir.
Bugüne Kadar Kurulan Kalkınma Ajansları:
Kalkınma Ajansları³ kanun gereğince Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakanın teklifi üzerine, Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulabilmektedir. Kurulmuş olan Ajansın kaldırılmasında da yine Bakanlar Kurulu yetkilidir. Bugüne kadar, 31/05/2006 tarih ve 2006/10550 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Adana (Adana, Mersin) ve İzmir merkezli 2 adet, 14/7/2009 tarih ve 2009/15236 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Tekirdağ (Edirne, Kırklareli, Tekirdağ), Balıkesir (Balıkesir, Çanakkale), Denizli (Aydın, Denizli, Muğla), Kütahya (Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak), Bursa (Bilecik, Bursa, Eskişehir), Kocaeli (Bolu, Düzce, Kocaeli, Yalova, Sakarya) , Ankara (Ankara), İsparta (Antalya, Burdur, İsparta), Hatay (Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye), Nevşehir (Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir, Nevşehir, Niğde), Kayseri (Kayseri, Sivas, Yozgat), Zonguldak (Bartın, Karabük, Zonguldak), Kastamonu (Çankırı, Kastamonu, Sinop), Trabzon (Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzon), Kars (Ağrı, Ardahan, Iğdır, Kars), Malatya (Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli) illeri Merkez olmak üzere 55 ili kapsayan 16 Kalkınma Ajansının, İstanbul (İstanbul), Konya (Karaman, Konya), Samsun (Karaman, Konya), Erzurum (Bayburt, Erzincan, Erzurum), Van (Bitlis, Hakkari, Muş, Van), Gaziantep (Adıyaman, Gaziantep, Kilis), Diyarbakır (Diyarbakır, Şanlıurfa), Mardin (Batman, Mardin, Şırnak, Siirt) olmak üzere 23 ili kapsayan 8 Kalkınma Ajansının kurulması kararlaştırılmıştır.
Kalkınma Ajanslarının Hukuki Yapısı ve Tabi Olduğu Hükümler:
Tüzel kişiliğe sahip olan Ajanslar, 5449 sayılı Kanunda düzenlenmemiş bütün işlemlerinde özel hukuk hükümlerine tabidir (m. 3). Ajans görevleri kapsamında gerekli gördüğü bilgileri tüm kurum ve kuruluşlardan istemeye yetkilidir. Kendilerinden bilgi istenilenler bu bilgileri zamanında vermekle yükümlüdür (m. 6).
Ajansın teşkilat yapısı; kalkınma kurulu, yönetim kurulu, genel sekreterlik ve yatırım destek ofislerinden oluşmaktadır. Kalkınma kurulu; illerin dengeli şekilde temsilini sağlayacak şekilde bölgedeki kamu kurum ve kuruluşları, özel kesim, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler ve yerel yönetimlerin temsilcilerinin katılımıyla en fazla yüz üyeden oluşur. Yönetim kurulu, tek ilden oluşan bölgelerde vali, büyükşehir belediye başkanı, il genel meclisi başkanı, sanayi odası başkanı, ticaret odası başkanı ve kalkınma kurulu tarafından seçilecek üç temsilciden ya da birden fazla ilden oluşan bölgelerde il valileri, büyükşehir belediye başkanları veya büyükşehir olmayan illerde il merkez belediye başkanları, il genel meclisi başkanları ve her ilden birer kişi olmak kaydıyla ticaret ve sanayi odası başkanlarından oluşur. Yönetim kurulu, ajansın karar organıdır. Genel Sekreterlik ise Ajansın icra organıdır.
Kalkınma Ajansları İle İlgili Mali Hükümler:
Ajansın gelirleri ve yöneteceği fonlar şunlardır (m. 19):
Kalkınma Ajansı; alacaklarının tahsili, taşınır ve taşınmaz mallarının alım, satım, kiralama ve devri, mal ve hizmet alımları, proje ve faaliyet desteği kapsamında yapılacak işlemler ve düzenlenecek kâğıtlar ile ilgili olarak damga vergisi, harç ve fondan; yapılacak bağış ve yardımlar nedeniyle veraset ve intikal vergisinden muaftır (m. 26).
Kalkınma Ajansları ve Denizcilik:
Kanunlarda sayılan amaçlar ancak fiili işlev kazandıkları ölçüde anlam kazanır. Bir diğer ifadeyle, kanunlar ne kadar mükemmel olursa olsun uygulamanın başarılı olması halinde kanunlar etkinlik kazanır. Bu nedenle, dünyadaki emsal uygulamalar da dikkate alındığında, Kalkınma Ajanslarının bürokratik kaygılardan hızla arınarak, kuruldukları bölgelerde gelişimin dinamosu ve öncüsü olma yönünde büyük bir çaba içerisinde olmaları gerekmektedir. Konuya bu şekilde yaklaşıldığında, özellikle İstanbul, İzmir, Trabzon ve Kocaeli gibi denize kıyısı bulunan yerlerde kurulan Kalkınma Ajanslarının yukarıda açıklanan kuruluş amaçları, görev tanımları ve bütçelerini oluşturan kalemler göz önüne alındığında; denizcilik sahasında çalışma yapmalarının ve denizcilik sektörünün gelişimine katkı sağlamalarının görev ve amaçlarının doğal bir sonucu olduğu kanaatindeyiz.
Başarı ancak kolektif bir çalışmayla mümkündür. Deniz şehirlerinin Kalkınma ajansları, kısa süre içerisinde denizi bir numaralı gündem maddesi yapmak ve somut projeler geliştirmek durumundadır. Bu kapsamda, İzmir kalkınma ajansı gibi bazı ajansların denizle ilgili projeler üzerinde çalıştığı somut bir vakıa olmakla birlikte, ne şehirlerin ne de ülkemizin gelişim için daha fazla beklemeye zamanı yoktur. Ülkemiz, denizcilikte sesi daha fazla çıkan ve denizin her alanında varlığını hissettiren bir ülke olmak durumundadır. Hem tarihi mirasımız, hem de ülkemizin dünya coğrafyasındaki yeri bu misyonu ülkemize yüklemektedir.
Bu nedenle, Kalkınma Ajansları; AB kaynaklarının ülkemiz denizcilik sektörünce kullanılmasına öncülük etmek başta olmak üzere, eko sistem dengesinin ve biyoçeşitliliğin korunması, deniz kirliliğinin önlenmesi, enerji çeşidinin artırılması ve verimliliğin sağlanması, deniz ürünlerinin üretiminin artırılması, deniz ulaşımının yaygınlaştırılması, deniz taşımacılığı ve gemi inşa sektöründe ülkemizin payının artırılarak üst sıralara taşınması yönünde somut projeleri destekleyip, hayata geçirdikleri ölçüde amaca uygun faaliyette bulunmuş olacaklardır.
1-) 08/02/2006 tarih ve 26074 sayılı R.G.’de yayımlanmıştır.
2-) 5449 sayılı Kanunun Genel Gerekçesi
3-) Kanunun 5. Maddesine göre Ajansın görev ve yetkileri şunlardır:
a) Yerel yönetimlerin planlama çalışmalarına teknik destek sağlamak.
b) Bölge plan ve programlarının uygulanmasını sağlayıcı faaliyet ve projelere destek olmak; bu kapsamda desteklenen faaliyet ve projelerin uygulama sürecini izlemek, değerlendirmek ve sonuçlarını Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığına bildirmek.
c) Bölge plan ve programlarına uygun olarak bölgenin kırsal ve yerel kalkınma ile ilgili kapasitesinin geliştirilmesine katkıda bulunmak ve bu kapsamdaki projelere destek sağlamak.
d) Bölgede kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları tarafından yürütülen ve bölge plan ve programları açısından önemli görülen diğer projeleri izlemek.
e) Bölgesel gelişme hedeflerini gerçekleştirmeye yönelik olarak; kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek.
f) Ajansa tahsis edilen kaynakları, bölge plan ve programlarına uygun olarak kullanmak veya kullandırmak.
g) Bölgenin kaynak ve olanaklarını tespit etmeye, ekonomik ve sosyal gelişmeyi hızlandırmaya ve rekabet gücünü artırmaya yönelik araştırmalar yapmak, yaptırmak, başka kişi, kurum ve kuruluşların yaptığı araştırmaları desteklemek.
h) Bölgenin iş ve yatırım imkanlarının, ilgili kuruluşlarla işbirliği halinde ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtımını yapmak veya yaptırmak.
i) Bölge illerinde yatırımcıların, kamu kurum ve kuruluşlarının görev ve yetki alanına giren izin ve ruhsat işlemleri ile diğer idari iş ve işlemlerini, ilgili mevzuatta belirtilen süre içinde sonuçlandırmak üzere tek elden takip ve koordine etmek.
j) Yönetim, üretim, tanıtım, pazarlama, teknoloji, finansman, örgütlenme ve işgücü eğitimi gibi konularda, ilgili kuruluşlarla işbirliği sağlayarak küçük ve orta ölçekli işletmelerle yeni girişimcileri desteklemek.
k) Türkiye'nin katıldığı ikili veya çok taraflı uluslararası programlara ilişkin faaliyetlerin bölgede tanıtımını yapmak ve bu programlar kapsamında proje geliştirilmesine katkı sağlamak.
l) Ajansın faaliyetleri, mali yapısı ve ajansla ilgili diğer hususların güncel olarak yayınlanacağı bir internet sitesi oluşturmak.